10 vragen over de CBR-keuring bij autisme
Ondanks grote maatschappelijke verontwaardiging hierover bestaat de medische keuring voor kandidaat-bestuurders met autisme nog altijd. Een goede onderbouwing ontbreekt. Tien vragen over een omstreden keuring. ‘Autisme is volgens ons geen logische aanleiding voor een medische keuring’, zeggen twee bij het Gezondheidsraad-advies betrokken autisme-hoogleraren. ‘Dit is pure discriminatie.’
Door Julie Wevers
- 1. Waarom bestaat de medische keuring voor kandidaat-bestuurders met autisme nog altijd, ondanks alle kritiek?Omdat de commissie rijgeschiktheid van de Gezondheidsraad dit noodzakelijk vindt in verband met de verkeersveiligheid. Ook is de keuring volgens de Gezondheidsraad verplicht volgens de Europese Unie (EU).
Lees meer
Dit concludeert de Gezondheidsraad in zijn meest recente advies van 2021.
De verplichting vanuit de EU zou blijken uit de EU-Richtlijn 2006 waarin een lijst is opgenomen van aandoeningen die de rijgeschiktheid zouden kunnen beïnvloeden. Heb je zo’n aandoening, dan kom je alleen in aanmerking voor een rijbewijs na een medische keuring. Bijvoorbeeld als er sprake is van ‘ernstige uit het verouderingsproces voortvloeiende gedragsstoornissen of ernstige met de individuele psychische gesteldheid verband houdende stoornissen van het oordeels- en aanpassingsvermogen of gedragsstoornissen.’
Nederland is het enige EU-land dat op basis van bovenstaande omschrijving depressie, ADHD en autisme expliciet noemt in de de nationale wetgeving, de REG2000. Dit blijkt uit een rapport uit 2021 (pagina 14) van de European Transport Safety Councel, een onafhankelijke organisatie die zich inzet om het aantal doden en gewonden in het Europese verkeer terug te brengen.
Met andere woorden, het is geen Europese regelgeving die de medische keuring voor mensen met autisme verplicht stelt, maar nationale regelgeving.
Directe link naar dit item - 2. Waarom kwam de Gezondheidsraad in 2021 met een nieuw advies? Dat was op verzoek van toenmalig minister van Infrastructuur en Waterstaat Cora van Nieuwenhuizen.
Lees meer
Aanleiding vormde onder meer de motie Schonis-Laçin van 10 september 2020.
Ook de vele kritische vragen van de NVA speelden een belangrijke rol. ‘Het afgelopen jaar zijn, zoals u weet, meermaals vragen gesteld door de Nederlandse Vereniging van Autisme over de wetenschappelijke kennis die destijds beschikbaar was (…)’, aldus Van Nieuwenhuizen in haar adviesaanvraag van 18 september 2020. ‘Waar in 2013 het wetenschappelijk onderzoek naar de relatie tussen ASS en rijgeschiktheid gering was, heb ik vernomen dat sinds 2013 meerdere nieuwe onderzoeken zijn gepubliceerd over rijden met autisme. Ik zie daarom aanleiding om u te vragen deze nieuwe beschikbare literatuur over autisme en rijgeschiktheid onder de loep te nemen.’
Ook vroeg de minister de Gezondheidsraad om te onderzoeken of er vooraf een selectie kan worden gemaakt van kandidaat-bestuurders met autisme voor wie een medische keuring echt noodzakelijk is.
Directe link naar dit item - 3. Wat waren de belangrijkste conclusies van de Gezondheidsraad in 2021?De medische keuring moet in stand blijven, voor iedereen met de diagnose autisme. Het is volgens de Gezondheidsraad niet mogelijk om vooraf te beoordelen voor wie een keuring wel of niet zinvol is.
Lees meer
De raad kwam in 2021 ook met goed nieuws: de extra rijtest hoeft alléén te worden afgenomen als een psychiater dat nodig vindt. Overigens zei de Gezondheidsraad dit in alle eerdere adviezen óók al. Maar deze keer leidde dit ook daadwerkelijk tot een wijziging van de Regeling eisen geschiktheid 2000 (REG2000).
De Gezondheidsraad adviseerde ook om een aantal nieuwe onderwerpen toe te voegen aan de de medische keuring, naast de onderwerpen die staan op de zogeheten Checklist risicofactoren ASS van het CBR. Het is onduidelijk waar deze aanvullende onderwerpen opeens vandaan komen, behalve dat ze tijdens een hoorzitting van de Gezondheidsraad werden genoemd door psychiater Cees Kan. Kan voert zelf medische keuringen uit namens het CBR en daarbij neemt hij deze onderwerpen altijd mee, zo liet hij tijdens de hoorzitting weten. Een verdere onderbouwing ontbreekt.
Het CBR wil de aanvullende onderwerpen van de Gezondheidsraad binnenkort standaard opnemen in de medische keuringen van kandidaat-bestuurders met autisme. De NVA heeft meerdere hoogleraren bereid gevonden om naar deze onderwerpen te kijken, vooral naar de wetenschappelijke onderbouwing ervan. Wij zijn op dit moment hierover in gesprek met het ministerie van Infrastructuur en Waterschap en het CBR. Ook de privacywetgeving is hierbij een belangrijk aandachtspunt. Binnenkort volgt hier meer informatie over.
Directe link naar dit item - 4. Wat zegt de Gezondheidsraad over de verplichting voor mensen met autisme om een AA-examen af te leggen?Niets. Toch bestaat de verplichting voor elke kandidaat-bestuurder met autisme om af te rijden bij een gespecialiseerde AA-examinator nog altijd - ook als je van de psychiater geen extra rijtest hoeft af te leggen. Dit is een beslissing van het CBR.
Lees meer
Desgevraagd laat het CBR weten dat het daarmee wil voorkomen dat er onnodig rijexamens ongeldig worden verklaard. Een rij-examinator kan dit doen als hij of zij vermoedt dat er sprake is van een medische diagnose waarvoor nader onderzoek noodzakelijk is. Een AA-examinator wordt vooraf op de hoogte gesteld van iemands diagnose.
De NVA heeft het CBR voorgesteld om alle reguliere examinatoren te trainen in het omgaan met kandidaten met autisme. En als dit niet haalbaar is: om reguliere examinatoren vooraf te laten weten dat iemand medisch is gekeurd en rij-geschikt is bevonden. Onlangs liet het CBR weten deze voorstellen niet over te nemen. De organisatie ziet het probleem van de verplichting niet en stelt dat een AA-examen voor mensen met autisme alleen maar voordelen heeft, zoals meer begrip tijdens het examen. Binnenkort peilen wij via een enquête wat mensen met autisme hier zelf van vinden.
Directe link naar dit item - 5. Hoe kwam de Gezondheidsraad in 2021 tot zijn conclusies?Dat is onduidelijk. Een goede, transparante onderbouwing - die verwacht mag worden van een orgaan dat de regering en Eerste en Tweede Kamer adviseert op basis van de stand van de wetenschap - ontbreekt in het advies. Lees meer
Om deze onderbouwing alsnog te krijgen deed de NVA onlangs een beroep op de Wet open overheid (Woo) bij drie organisaties: de Gezondheidsraad, het ministerie van Infrastructuur en Waterschap en het CBR.
In het rapport staan opvallend genoeg vooral veel argumenten om de medische keuring af te schaffen. Zo staat er onder meer: ‘Er zijn geen concrete gegevens bekend over de invloed van ASS op de verkeersveiligheid en of de verkeersveiligheid verbetert door bepaalde mensen met ASS niet als bestuurder toe te laten tot het verkeer.’ En: ‘Er zijn geen wetenschappelijke gegevens gevonden over de rol en waarde van een medische keuring of een rijtest bij het vaststellen van de rijgeschiktheid van mensen met ASS.’
Directe link naar dit item - 6. Wat was het standpunt van de door de Gezondheidsraad geraadpleegde autisme-experts?De Gezondheidsraad sprak onder meer met twee externe experts, hoogleraar autisme Hilde Geurts (Universiteit van Amsterdam) en hoogleraar autisme Wouter Staal (Radboud Universiteit en Universiteit Leiden). Lees meer
Aangezien de wetenschap geen duidelijk beeld geeft over het effect van autisme op de rijgeschiktheid, weegt de mening van experts extra zwaar. ’Het hele concept van een standaard additionele test voor mensen met een autisme-diagnose vind ik op zichzelf zeer problematisch’, zegt Geurts nu. ‘En dat heb ik destijds ook laten weten aan de Gezondheidsraad.’ Volgens Geurts gaat de door de raad geraadpleegde literatuur voornamelijk over jongvolwassenen en daarbij specifiek over het aanleren van het autorijden. ‘De kwaliteit van de studies is niet gewogen en toen we (Geurts en Staal, red.) destijds een deel van deze studies doornamen, viel het ons op dat het niet te bepalen was of autistisch zijn an sich de bepalende factor was of juist de bijkomende problematiek. Ons argument was destijds dat eventuele bijkomende problemen aanleiding kunnen zijn voor een extra check. Maar niet het autisme zelf – dat is volgens ons geen logische aanleiding voor een medische keuring.’
‘Ik ben tegen een medische keuring voor mensen met autisme’, zegt Staal. ‘Wat zijn de argumenten? Dit is pure discriminatie. Wat ik niet begrijp in dit verhaal, daar ben ik misschien te simpel voor: je moet toch gewoon examen afleggen? Het gaat er toch om dat je laat zien dat je kunt rijden?’
Tijdens een door de Gezondheidsraad georganiseerde hoorzitting stelde klinisch psycholoog Els Bijd-Hoogewys – voorzitter van het Consortium Autisme Spectrum Stoornissen bij Volwassenen (CASS18+) – dat de keuring niet eerlijk is. Ook zei Blijd-Hoogewys dat de balans zoek is tussen het algemeen belang van verkeersveiligheid en het belang van gelijke kansen. ‘Het keuringsproces voor mensen met ASS is stigmatiserend en werpt onnodige obstakels op voor het leren rijden.’ En: ‘De wetenschappelijke onderzoeken naar rijvaardigheden van volwassen met ASS zijn vaak inconsistent en leveren onvoldoende bewijs dat mensen met ASS gevaarlijker zijn in het verkeer.’
Van de kritische geluiden van al deze vooraanstaande autisme-experts is in het advies van de Gezondheidsraad opvallend genoeg niets terug te vinden.
Directe link naar dit item - 7. Is de medische keuring proportioneel?Het antwoord op deze vraag is zeer waarschijnlijk: nee. Dit zijn de cijfers: in de periode 1 juni 2019 tot 15 december 2020 gaven in totaal 7380 mensen op de CBR-gezondheidsverklaring in dat zij de diagnose autisme hebben, zo staat in het advies van de Gezondheidsraad. Maar liefst een kwart (25,7%) haakte tijdens af tijdens de procedure bij het CBR.
Lees meer
Van de 5487 kandidaten die wel doorgingen werden 132 volledig rij-ongeschikt verklaard, dat is 2,5%. Slechts 1,1% daarvan werd door het CBR afgekeurd op basis van het rapport van de psychiater, 0,8% na de rijtest.
De Telegraaf publiceerde onlangs in een artikel voorlopige CBR-cijfers uit 2023 die nog veelzeggender zijn. In dat jaar gaven in totaal 21.808 mensen op de gezondheidsverklaring aan dat ze een psychische diagnose hebben. Daarbij ging het meestal om autisme of adhd. Van deze groep werden 14.232 mensen (65%) doorgestuurd naar een psychiater van wie 952 nog een extra rijtest moesten doen. Na die rijtest werden 71 kandidaat-bestuurders volledig rij-ongeschikt verklaard. Oftewel: 0,5%.
Directe link naar dit item - 8. Wat was de reactie van de minister op het advies van 2021?‘Hoewel ik begrijp dat de psychiater de medische kennis heeft om te beoordelen of ASS invloed heeft op de rijgeschiktheid, constateer ik ook dat een keuring door de psychiater leidt tot hoge kosten voor mensen met ASS, terwijl het maar in een zeer beperkt aantal gevallen zo is dat de keuring leidt tot het ongeschikt verklaren van de kandidaat’,Lees meer
zo schrijft toenmalig minister Cora van Nieuwenhuizen op 26 april in een brief die – samen met het advies – naar de Tweede Kamer werd gestuurd. ‘Ook merk ik op dat een aanzienlijk deel van de kandidaten de procedure niet voltooit. Ik wil bezien of er een alternatief voor de huidige keuring door de psychiater is die de verkeersveiligheid borgt en ook de toegankelijkheid van het rijbewijs vergroot. Ik zal in gesprek gaan met artsen- en patiëntenorganisaties of een dergelijk alternatief mogelijk is.’
Daarnaast schrijft Van Nieuwenhuizen: ‘Op de korte termijn zal ik aan de slag gaan met het advies van de GR om te bezien of de keuring door psychiaters kan worden gestandaardiseerd tegen een vast tarief en dat tevens kwaliteitseisen voor de keurende psychiaters kunnen worden overwogen.’
Directe link naar dit item - 9. Wat is er gebeurd met de voornemens van de toenmalige minister?Het ministerie van Infrastructuur en Waterschap laat desgevraagd weten dat alternatieven voor een medische keuring niet mogelijk zijn omdat die keuring volgens de Gezondheidsraad nog altijd nodig is.Lees meer
Op dit moment is er volgens het ministerie geen aanleiding om de raad om een nieuw advies aan te vragen. ‘Nieuw onderzoek waaruit duidelijk blijkt dat autisme niet zorgt voor extra risico’s in het verkeer kan een goede aanleiding vormen’, aldus een beleidsmedewerker van het ministerie. ‘Daarbij moet het gaan om een studie die nog niet is meegewogen door de Gezondheidsraad.’
Het vaste tarief is sinds 1 januari dit jaar een feit. Aan de standaardisering van de keuring wordt op dit moment gewerkt door het CBR. Kwaliteitseisen voor keurende artsen zijn volgens het CBR en het ministerie niet nodig. Onder meer omdat er al eisen zijn geformuleerd door de beroepsgroep van psychiaters.
Directe link naar dit item - Wat vindt het College voor de Rechten van de Mens (CRM) hier eigenlijk van?Personen en organisaties, zoals het landelijke meldpunt discriminatie, die het onderwerp bij het CRM aankaarten krijgen standaard te horen dat het college niets voor ze kan doen.
Ondanks dat het college toeziet op de uitvoering van het VN-verdrag handcap in Nederland.Lees meer
De reden: het gaat in het geval van het CBR om zogeheten ‘eenzijdig overheidsoptreden’ en dat valt in Nederland buiten het bereik van de bestaande gelijkebehandelingswetgeving. Het CRM verwijst klagers onder meer naar de Nationale ombudsman en Het Juridisch Loket.
In 2023 adviseerde het CRM toenmalig minister van binnenlandse zaken Hanke Bruins Slot in een brief om ‘eenzijdig overheidshandelen’ onder de Algemene wet gelijke behandeling te brengen. Dit deed het college samen met de Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme (NCDR) en de Staatscommissie tegen discriminatie en racisme.
Directe link naar dit item - Verder lezenLees meer
NVA hervat lobby autisme & rijbewijs
Directe link naar dit item
