Home Over autisme Behandeling en begeleiding Applied Behavioral Analysis (ABA)

Applied Behavioral Analysis (ABA)

Door Karin van den Bosch (freelance journalist en onderzoeker)

Met dank aan Annemiek Palmen (orthopedagoog / GZ-psycholoog, dr. Leo Kannerhuis)

 De informatie over ABA is tot stand gekomen op basis van overleg met Annemiek Palmen (LKH), eerdere interviews die ik (KvdB) heb gehouden voor Autisme Magazine 2018-02 over ABA, informatie op de Nederlandstalige en Engelstalige Wikipedia, enkele wetenschappelijke artikelen en boekhoofdstukken.

 Applied Behavior Analysis (ABA) of toegepaste gedragsanalyse is een wetenschappelijke discipline  en de toepassing hiervan in de praktijk, met als doel om gedrag te veranderen dat belangrijk is in het dagelijkse leven.

 

Deze pagina’s zijn mede mogelijk gemaakt door Stichting Voorzorg Utrecht

  • Wat vindt de NVA van ABA?Lees meer

    Wat vindt de NVA van ABA? 

    Deze pagina is geschreven door de afdeling beleid van de Nederlandse Vereniging voor Autisme.

    Uit onderzoek zou blijken dat de intensieve therapie met de naam Applied Behavior Analysis (ABA) het gedrag van kinderen en jongeren met autisme kan veranderen. Voorstanders van ABA noemen dit vaak als belangrijk argument om de behandeling aan te prijzen. Het staat echter allerminst vast dat deze uit de Verenigde Staten afkomstige therapie ook een goede, veilige en verantwoorde behandeling is voor mensen met autisme.

    De NVA vindt dat zorgverleners altijd respect moeten hebben voor de individuele eigenheid, hulpvragen, wensen en behoeften van mensen met autisme. Dit staat ook in de Zorgstandaard Autisme (zie 11.1 Kwaliteitscriteria vanuit patiënt- en familieperspectief). Ook moeten behandelingen volgens ons voldoen aan het VN-Kinderrechtenverdrag en het VN Verdrag Handicap. ABA-behandelingen die niet aan deze criteria voldoen keurt de NVA af. Ook behandelingen die proberen om mensen minder autistisch te maken keurt de NVA af. 

    Reden voor zorg

    Onder de ‘ABA-vlag’ worden wereldwijd veel verschillende behandelingen aangeboden. Is er reden voor zorg in Nederland? Ja, zo leert een blik op de websites van ABA-organisaties die hier actief zijn. Het behandelen van ‘autistisch gedrag’ behoort expliciet tot hun doelen. Dit komt ook naar voren in de vele klachten over ABA in Nederland.

    De NVA vindt dit een probleem. Er is namelijk niks mis met – bijvoorbeeld – het heen en weer wiegen van het bovenlijf of het fladderen met de armen om rustig te worden. Of met het ontwijken van oogcontact tijdens een gesprek omdat je anders niet goed kan nadenken over het antwoord op een vraag.

    In de oorspronkelijke vorm is ABA een zeer intensieve gedragstherapie, denk aan 20 tot 40 uur één-op-één begeleiding per week. Tot voor kort werden intensieve vormen van ABA in Nederland niet vaak aangeboden. Vanwege de hoge kosten en ook vanwege de grote belasting voor de doorgaans jonge personen die deze behandeling ondergaan (en hun ouders/verzorgers).  

    Autisme en een verstandelijke beperking

    ABA wordt in Nederland wel al langer aangeboden aan een relatief kleine groep kinderen met autisme en een ernstige verstandelijke beperking. De ervaringen van hun ouders lopen erg uiteen. Sommige ouders zijn tevreden, anderen juist niet. Opvallend is dat heel veel ouders van kinderen met autisme en een (ernstige) verstandelijke beperking aangeven dat er voor deze doelgroep op dit moment nauwelijks alternatieven zijn. De NVA wil dat deze alternatieven er snel komen, zodat ouders echt iets te kiezen hebben. Kinderen met autisme en een verstandelijke beperking hebben recht op een verantwoord en aangepast onderwijsprogramma.

    Het lijkt er op dat ABA de laatste tijd ook steeds vaker wordt aangeboden via het onderwijs. Bijvoorbeeld aan thuiszitters met autisme. Ook voor deze doelgroep geldt dat er nu nauwelijks alternatieven zijn. Dit is zorgelijk.

    Scholen in Nederland zijn al sinds de jaren 90 van de vorige eeuw steeds minder in staat om leerlingen met autisme binnenboord te houden. Dit blijkt onder meer uit de aanhoudende groei van het speciale onderwijs en van het aantal thuiszitters.

    Welkom

    Om het tij te keren zouden scholen leerlingen met autisme onderwijs moeten bieden dat bij hen past, bijvoorbeeld als het gaat om informatieverwerking. Ook is het belangrijk om zoveel mogelijk aan te sluiten bij wat deze leerlingen wél goed kunnen, en minder stil te staan bij wat hen (nog) niet zo goed afgaat. Zorg vooral ook dat leerlingen met autisme zich welkom voelen en kunnen meedoen op hun eigen manier. Zonder dat zij zichzelf anders voor hoeven te doen dan zij in werkelijkheid zijn. Het tegenovergestelde lijkt nu te gebeuren: via ABA lijken leerlingen met autisme steeds vaker te worden ‘bijgespijkerd’ om aan de norm van scholen te kunnen voldoen.

    Uit de vele recente reacties van jongeren die binnenkomen bij de organisatie LBVSO (die opkomt voor de belangen van jongeren uit het voortgezet speciaal onderwijs) blijkt dat dit bij hen voor negatieve ervaringen kan zorgen. Soms zelfs traumatische. 

    De afgelopen jaren kwamen precies dezelfde signalen ook van mensen met autisme uit de Verenigde Staten. In dit land geldt ABA al heel lang als dé standaardbehandeling voor kinderen en jongeren met autisme. Zorgverzekeringen vergoeden dit ook. Veel autistische Amerikanen hebben hierdoor inmiddels ruime ervaring met deze therapie.

    Psychische problemen

    De kern van de kritische signalen van mensen met autisme die ABA ondergingen is dat zij zich tijdens de therapie gedwongen voelden om zich niet-autistisch te gedragen. En de boodschap meekregen dat hun natuurlijke gedrag verkeerd is. Dit kan leiden tot een slecht zelfbeeld. Ook kunnen mensen hun autisme blijvend gaan camoufleren. Uit onderzoek is bekend dit het risico op ernstige psychische problemen vergroot. 

    Een behandeling mag mensen nooit schaden. Dit geldt ook voor ABA. 

  • Wat is het?Lees meer

    Applied Behavior Analysis (ABA) of toegepaste gedragsanalyse is een wetenschappelijke discipline  en de toepassing hiervan in de praktijk, met als doel om gedrag te veranderen dat belangrijk is in het dagelijkse leven.

    In Nederland gebruiken we meestal de Engelse term: ABA[1].

    ABA is dus niet één specifieke behandeling, maar een manier om naar gedrag te kijken vanuit een specifieke invalshoek: de functionele of toegepaste gedragsanalyse. ABA-interventies richten zich op het veranderen van concreet waarneembaar gedrag.

    Gedrag ontstaat vanuit een interactie tussen de persoon met autisme en zijn/haar omgeving. Bij ABA wordt daarom niet alleen naar de persoon met autisme gekeken, maar naar hoe iemand functioneert in relatie tot zijn/haar omgeving (de context).

    Centrale vragen daarbij zijn (zie o.a. Huskens & Palmen, 2016):

    -Welke factoren uit de omgeving zijn van invloed op het gedrag?

    -Met welke technieken kan dit gedrag veranderen?

     

    Veel interventies voor (jonge) kinderen met autisme zijn gebaseerd op ABA. Diverse praktische vaardigheidstrainingen voor jongeren en jongvolwassenen met autisme zijn ook gebaseerd op ABA.

    Bij volwassenen wordt ABA nauwelijks toegepast. [zie ook onder Voor wie].

    Voorbeelden van interventies gebaseerd op ABA zijn:

    ABA kan worden toegepast in een aparte, zeer gestructureerde situatie, zoals bij DTT, maar ook in een meer natuurlijke setting, zoals bij PRT.

    In de Verenigde Staten is ABA de standaardbehandeling voor mensen met autisme. In Nederland wordt ABA tot nu toe slechts beperkt toegepast, ondanks gebleken effectiviteit.

    ABA is bewezen effectief bij kinderen en jongeren met autisme. [Lees meer onder Effectiviteit]

    Tegelijkertijd is ABA erg omstreden. Er is veel kritiek op ABA, met name op bepaalde historische toepassingen van ABA. Tegenstanders wijzen op misstanden in het verleden, waaronder het gebruik van straffen, zoals schreeuwen, slaan, electroshocks of onthouden van voedsel (Leaf et al., 2022). Voorstanders zeggen dat dergelijke misstanden tot het verleden behoren. Volgens hen zit ABA, als dat goed wordt toegepast door gekwalificeerde behandelaren, anders in elkaar dan de negatieve geluiden doen geloven. [Lees verder onder Discussie]

     

    [1] Met ‘ABA’ bedoelen we op deze webpagina’s ABA en op ABA gebaseerde interventies.

     

  • + Voor wieLees meer

    De ABA-principes zijn algemene principes voor gedrag en ontwikkeling. Ze zijn niet aan een specifieke leeftijd of diagnose gebonden.

    In de praktijk wordt ABA vooral toegepast bij jonge kinderen met autisme. Bij jongeren en jongvolwassenen met autisme vormt ABA de basis van diverse praktische vaardigheidstrainingen, die in de laatste 15 jaar steeds meer in de belangstelling zijn komen te staan

    Bij volwassenen met autisme wordt -voor zover bekend- ABA nauwelijks toegepast.

    De multidisciplinaire richtlijn diagnostiek en behandeling van autismespectrumstoornissen bij volwassenen noemt ABA niet bij de behandelingen voor volwassenen.

  • + VoordelenLees meer
    • ABA is een heel concrete, praktische benadering. Er worden praktische vaardigheden aangeleerd en er wordt concreet geoefend met nieuwe vaardigheden en gedrag in de praktijk. Voor sommige mensen met autisme is dit een voordeel.

     

    • Sommige therapievormen, zoals cognitieve gedragstherapie, werken vanuit cognitie. Doordat je nieuwe inzichten in jezelf krijgt, of doordat je leert om anders te denken, ga je je ‘vanzelf’ anders gedragen. Dit werkt niet voor alle mensen met autisme. Sommige mensen met autisme vinden het moeilijk om (uit zichzelf) de vertaalslag te maken van denken en inzicht naar doen, bijvoorbeeld door problemen met executieve functies of generalisatieproblemen.

    Een praktische, gedragsmatige benadering, zoals ABA, kan dan meer helpend zijn dan een cognitieve invalshoek.

    • ABA besteedt veel aandacht aan de toepassing van het geleerde in het dagelijkse leven (generaliseerbaarheid).

     

    • Bij ABA wordt alles heel concreet gemaakt in veel kleine stapjes. Dit vraagt veel nauwkeurigheid en analyse, en tijd en aandacht) (zie ook bi).
    • ABA is niet alleen praten, soms juist helemaal niet. Bijvoorbeeld bij training van kinderen met autisme die niet kunnen praten. Bij ABA moet je iets doen. Dat moet bij je passen. Als je bijvoorbeeld inzicht in jezelf wilt krijgen door gesprekken, is een gesprek met een psycholoog of psychotherapeut misschien beter passend. (zie ook bij Nadelen)

     

    • ABA focust zich op het aanleren van 1 vaardigheid, en het toepassen daarvan in verschillende contexten. Pas als deze vaardigheid geleerd is, wordt een nieuwe vaardigheid geleerd.
      Ter toelichting:
      Sommige trainingsprogramma’s, zoals een sociale vaardigheidstraining, laten in een beperkt aantal sessies diverse (sociale) vaardigheden aan bod komen. Bij ABA-gebaseerde programma’s train je de vaardigheden één voor één. Je volgt bijvoorbeeld eerst 6 sessies voor het leren toepassen van één sociale vaardigheid. Vervolgens volg je een nieuwe training voor het leren van een nieuwe sociale vaardigheid. Dit dus in tegenstelling tot een training waarbij je bijvoorbeeld in 8 sessies 8 verschillende sociale vaardigheden leert.

     

    • Wel kan iemand met autisme in dezelfde tijdsperiode meerdere trainingen tegelijk volgen, bijvoorbeeld een training voor het leren toepassen van een sociale vaardigheid en een andere training voor bijv. vrije tijdsinvulling. (zie ook bij Nadelen).
  • + NadelenLees meer
    • ABA/EIBI is een intensieve behandeling, die veel tijd en aandacht vraagt. Dit is niet voor iedereen haalbaar.

     

    • Bij ABA wordt alles heel concreet gemaakt in veel kleine stapjes. Dit vraagt veel nauwkeurigheid en analyse (en tijd en aandacht) (zie ook bij Voordelen).

     

    • ABA is niet alleen praten. Je moet iets doen. Dat moet bij je passen. Als je bijvoorbeeld inzicht in jezelf wilt krijgen door gesprekken, is een gesprek met een psycholoog of psychotherapeut misschien beter passend.

     

    • ABA focust zich op het aanleren van 1 vaardigheid, en het toepassen daarvan in verschillende contexten. Pas als deze vaardigheid geleerd is, wordt een nieuwe vaardigheid geleerd (zie ook bij Voordelen).

     

    • Mensen met autisme moeten gedrag leren vertonen dat past bij ‘de norm’. Autistische gedragingen, zoals fladderen of stimming moeten worden afgeleerd of onderdrukt. ABA zou daarmee mensen met autisme leren om te camoufleren en zichzelf te onderdrukken, in plaats van hen te helpen zichzelf te zijn.

     

    • Vroegtijdige intensieve individuele behandeling (EIBI) (ca. 30-40 uur per week of meer) wordt in Nederland maar op weinig plekken toegepast. Het is moeilijk om deze intensieve, dure vorm van zorg gefinancierd te krijgen. Enkele ouderinitiatieven doen dit wel, zoals stichting De Droomboom en de Merel Foundation (Van den Bosch, 2018). Reguliere zorginstellingen bieden wel vroegtijdige individuele behandeling aan jonge kinderen op basis van ABA, maar meestal voor een beperkt aantal uren per week.

     

    • Bij volwassenen met autisme is het niet gebruikelijk om ABA toe te passen. Er zijn wel wetenschappelijke artikelen verschenen over ABA bij (jong)volwassenen (o.a. Roth, Gillis & Reeth, 2014).
  • + EffectiviteitLees meer

    Op ABA gebaseerde interventies worden beschouwd als de meest effectieve interventies voor mensen met autisme (o.a. Leaf et al., 2022).

    Early Intensive Behavioral Interventions (EIBI) lijken effectief te zijn voor een deel van de kinderen met autisme in het verbeteren van cognitieve, communicatieve en sociale vaardigheden en het verminderen van probleemgedrag (Gezondheidsraad, 2009).

    Bij kinderen kan ABA zorgen voor verbeteringen van taalgebruik, adaptief en sociaal gedrag en kan het leiden tot vermindering van probleemgedrag (Makrygianni et al., 2018; Peters-Scheffer et al., 2011; Peters-Scheffer, 2015).

    Bij jongeren is ABA bewezen effectief voor het vergroten van de praktische zelfstandigheid op diverse gebieden, zoals praktische -, sociale -, werk- en/of vrije tijdsvaardigheden (Hume et al., 2014; Palmen, Didden & Lang, 2012; Roth, Gillis & Reed, 2014; Watkins et al., 2019).

    Rond ABA speelt een felle discussie tussen voor- en tegenstanders. Deze discussie gaat over allerlei deelaspecten van ABA, waaronder de effectiviteit. Voorstanders zeggen dat ABA bewezen effectief is. Sommige tegenstanders zeggen dat alleen is gekeken naar de effectiviteit op korte termijn, maar dat lange termijn effecten nog nauwelijks onderzocht zijn. Bijvoorbeeld de effecten of gevolgen van ABA bij volwassenen, die als kind ABA kregen (zie o.a. Kupferstein, 2018; Leaf et al., 2022; Sandoval et al., 2021). (Lees verder onder Discussie).

     

  • + DiscussieLees meer

    ABA is sterk omstreden. Er zijn duidelijke voor- en tegenstanders, met sterke meningen. De geschiedenis van ABA en misstanden in het verleden spelen hierbij een rol.

    N.B. Een uitvoerig onderzoek naar de discussie rondom ABA valt buiten de scope van dit (web)artikel.

    Kritiek

    Tegenstanders hebben onder andere kritiek op het gebruik van straffen en belonen. Er is sterke kritiek op de zgn. Lovaasmethode.  Sommige critici zeggen dat ABA een vorm van mishandeling is of zeggen door ABA getraumatiseerd te zijn (Autistic Spectrum Parenting, 2019; Kupferstein, 2018; Sandoval et al., 2021; Wikipedia, 2022a, 2022b).

    Een andere kritiek betreft het vermeende doel van ABA om mensen met autisme te normaliseren (o.a. Devita-Raeburn, 2016; Janice, 2022; Leaf et al., 2022; Wikipedia, 2022a, 2022b). Mensen met autisme moeten gedrag leren vertonen dat past bij ‘de norm’. Autistische gedragingen, zoals fladderen of stimming moeten worden afgeleerd of onderdrukt. ABA zou daarmee mensen met autisme leren om te camoufleren en zichzelf te onderdrukken, in plaats van hen te helpen zichzelf te zijn. Ook zou ABA mensen leren ‘een kunstje te vertonen’. Mensen met autisme gaan gedrag vertonen uit angst voor straf, zonder te snappen waarom of zonder dat dat uit henzelf komt.

    Ook is er kritiek op de vermeende eenzijdigheid van wetenschappelijk onderzoek naar ABA. De ervaringen van mensen met autisme met ABA zijn nog nauwelijks onderzocht (Leaf et al., 2022), bijvoorbeeld ervaringen van volwassenen met autisme die als kind ABA kregen.

    Nuancering

    In de loop van de jaren is ABA doorontwikkeld. Ook mogen niet alle ABA-interventies over één kam worden geschoren.

    Wanneer ABA wordt gegeven door een gekwalificeerde ABA-behandelaar, kloppen diverse kritiekpunten niet (meer), zeggen voorstanders. ABA zou onterecht worden gereduceerd tot straffen en belonen, maar is veel meer dan dat. De doelen van een ABA-behandeling worden vastgesteld door de behandelaar in overleg met ouders en/of de persoon met autisme (A. Palmen, persoonlijke communicatie, 30 september 2022).

  • + AchtergrondLees meer

    Uitgangspunten

    In 1968 formuleerden Baer, Wolf en Risley zeven uitgangspunten van ABA die nog steeds van toepassing zijn (zie o.a. Huskens & Palmen, 2016).

    1) Applied (toegepast). ABA richt zich op verandering van gedrag dat van invloed is op het dagelijks leven en vaardigheden die belangrijk zijn in de maatschappij. Het gaat om het bevorderen van adaptief gedrag (bijv. zoals communicatie, zelfverzorging, huishoudelijke vaardigheden of spel), en om het verminderen van probleemgedrag, zoals agressie, zelfverwonding of destructief gedrag.

    2) Behavorial (gedragsmatig). ABA-interventies richten zich op direct waarneembaar en meetbaar gedrag.

    3) Analytical (analytisch). Er kan objectief worden aangetoond dat de gevolgde procedure de gedragsverandering heeft veroorzaakt.

    4) Technological (technologisch). ABA-procedures worden gedetailleerd beschreven, zodat andere behandelaars of onderzoekers ze kunnen herhalen.

    5) Conceptually systematic (conceptueel systematisch). Gedragsanalyse is niet simpelweg een rijtje interventies. Het is belangrijk dat de gebruikte methoden gebaseerd zijn op de wetenschappelijke principes van de gedragsleer. Hiervoor worden theoretische termen of concepten gebruikt.

    6) Effective (effectief). Een ABA-interventie moet effectief zijn, d.w.z. leiden tot een gedragsverandering in het dagelijks leven van de persoon. De verandering moet sociaal belangrijk zijn, d.w.z. van betekenis te zijn voor de cliënt en zijn/haar omgeving.

    7) Generality (generaliseerbaarheid).

    Het is belangrijk dat de gedragsverandering blijvend is. Het gedrag moet blijven bestaan wanneer de interventie gestopt is, en het gedrag wordt niet alleen getoond in de behandelsetting, maar ook in andere omgevingen of situaties.

     

  • + ReferentiesLees meer

    Autistic Spectrum Parenting (2019). International day of protest against ABA: gentle ABA is still abuse. https://www.asparenting.com/international-day-of-protest-against-aba-gentle-aba-is-still-abuse/ . Geraadpleegd 5-8-2022.

    Devita-Raeburn, E. (2016). The controversy over autism’s most common therapy. Spectrumnews.org, 10 august 2016. https://doi.org/10.53053/RLLL6075

    Gezondheidsraad (2009). Autismespectrumstoornissen: een leven lang anders.

    Hume, K., Boyd, B. A., Hamm, J. V., & Kucharczyk, S. (2014). Supporting independence in adolescents on the autism spectrum. Remedial and Special Education, 35(2), 102-113. https://doi.org/10.1177/0741932513514617

    Huskens, B. & Palmen, A. (2016). Applied Behavior Analysis: het ABC van ABA. GZ-Psychologie, 1, 12-15.

    Janice (2022). Everything to know about the Lovaas Method of ABA. Hereonthespectrum.com, May 1, 2002. Geraadpleegd 2-10-2022.

    Kupferstein, H. (2018). Evidence of increased PTSD symptoms in autistics exposed to applied behavior analysis. Advances in Autism, 4(1), 19–29. https://doi.org/10.1108/AIA-08-2017-0016

    Leaf, J.B., Cihon, J.H., Leaf, R. et al. (2022). Concerns about ABA-based intervention: an evaluation and recommendations. J Autism Dev Disord, 52, 2838–2853. https://doi.org/10.1007/s10803-021-05137-y

    Lovaas (2022). https://lovaas.com/lovaas-method/ , geraadpleegd 2-10-2022

    Makrygianni, M.K., Gena, A., Katoudi, S., Galanis, P. (2018). The effectiveness of applied behavior analytic interventions for children with autism spectrum disorder: A meta-analytic study. Research in Autism Spectrum Disorders, 51, 18-31. https://doi.org/10.1016/j.rasd.2018.03.006

    NVvP. (2013). Multidisciplinaire richtlijn autismespectrumstoornissen bij volwassenen

    Palmen, A., Didden, R. & Lang, R. (2012). A systematic review of behavioral intervention research on adaptive skill building in high-functioning young adults with autism spectrum disorder. Research in Autism Spectrum Disorders, 6(2), 602-617.  https://doi.org/10.1016/j.rasd.2011.10.001

    Peters-Scheffer, N., Didden, R., Korzilius, H. & Sturmey, P. (2011): A meta-analytic study on the effectiveness of comprehensive ABA-based early intervention programs for children with autism spectrum disorders. Research in Autism Spectrum Disorders, 5(1), 60-69. https://doi.org/10.1016/j.rasd.2010.03.011

    Peters-Scheffer, N. (2015). Vroegtijdige gedragstherapie. In B. Huskens & R. Didden (eds). ABA bij kinderen met autisme: een inleiding op Applied Behavior Analysis voor ouders, begeleiders en leerkrachten. Amsterdam: Hogrefe.

    Roth, M.E., Gillis, J.M. & DiGennaro Reed, F.D. (2014). A meta-analysis of behavioral interventions for adolescents and adults with autism spectrum disorders. Journal of Behavioral Education, 23, 258–286. https://doi.org/10.1007/s10864-013-9189-x

    Sandoval-Norton, A.H., Shkedy, G. & Shkedy, D. (2021). Long-term ABA therapy is abusive: a response to Gorycki, Ruppel, and Zane. Adv Neurodev Disord, 5, 126–134. https://doi.org/10.1007/s41252-021-00201-1

    Van den Bosch, K.E. (2018). Ouders zetten zelf een zorginstelling op. Autisme Magazine, 2, 30-34.

    Watkins et al. (2019). Interventions for students with autism in inclusive settings: A best-evidence synthesis and meta-analysis. Psychological Bulletin, 145(5), 490–507. https://doi.org/10.1037/bul0000190

    Wikipedia (2022a). https://en.wikipedia.org/wiki/Applied_behavior_analysis . Geraadpleegd 1-9-2022.

    Wikipedia (2022b). https://en.wikipedia.org/wiki/Ole_Ivar_Lovaas. Geraadpleegd 1-10-2022.

     

Sluiten
Word nu lid!