Het kabinet heeft een wetswijziging voorgesteld voor de Wajong. Hiermee moet de regeling aantrekkelijker worden voor zowel Wajongers als werkgevers. Volgens betrokkenen pakken de plannen echter lang niet altijd goed uit.

Doel van het wetsvoorstel vereenvoudiging Wajong is volgens staatssecretaris Tamara van Ark van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW, VVD), om de regelgeving rond de Wajong te vereenvoudigen. Ook is het de bedoeling dat Wajongers er in de nieuwe plannen financieel op vooruit gaan. 

Volgens diverse belangenorganisaties, waaronder de Landelijke Cliëntenraad, Ieder(in), de combinatie van FNV CNV VCP, en Wajongers* zelf (inclusief de auteur van dit artikel), pakt het wetsvoorstel echter lang niet altijd positief uit. Zij hebben op diverse punten kritiek op de voorgestelde maatregelen. 

Volgens hen betekenen deze plannen juist een inkomensachteruitgang voor sommige Wajongers. Ook is het nog maar de vraag in hoeverre wéér een nieuwe Wajongwet de regelgeving begrijpelijker maakt en het voor Wajongers eenvoudiger wordt om zelf uit te rekenen wat zij per maand overhouden als zij naast hun uitkering werken. 

Wat gaat er veranderen?

Veel. Hieronder noem ik de belangrijkste punten. 

1. De Bremanregeling, werkregeling en voortgezette werkregeling verdwijnen. 

2. Maatmanwisseling komt te vervallen 

3. Studeren wordt (weer) mogelijk met behoud van uitkering. 

4. Wajongers die gaan werken kunnen nooit méér gaan verdienen dan het Wettelijk Minimum Loon (WML). 

5. De medische urenbeperking komt te vervallen. 

6. Terugvallen op de Wajong blijft mogelijk tot je pensioen.

7. Wijziging van de verplichting om een passend werkaanbod te accepteren (Wajong 2010). 

8. De toegang tot de Wajong wordt afgesloten voor personen geboren vóór 1980. 

9. Mensen in de oude Wajong kunnen voortaan, net als in de Wajong 2010 en Wajong 2015, op eigen verzoek hun uitkering beëindigen.

Wanneer gaan deze wijzigingen in?

De staatssecretaris hoopt de nieuwe plannen in 2020 in te kunnen voeren. Momenteel is het ministerie van SZW bezig om de plannen verder uit te werken. Het UWV toetst het wetsvoorstel op uitvoerbaarheid en haalbaarheid. 

Inspraak

Staatssecretaris Van Ark heeft het wetsvoorstel op 20 november 2018 naar de Tweede Kamer gestuurd. Tegelijkertijd is een internetconsultatie** opengesteld. Van 20 november tot 18 december 2018 kon iedereen die dat wilde (en tijdig van deze plannen op de hoogte was) via internet zijn of haar reactie geven op de plannen. 

In totaal zijn er 63 openbare reacties gekomen op het wetsvoorstel, waaronder een reactie van mevrouw Beukema, moeder van een zoon met autisme en een licht verstandelijke beperking. Zij schrijft in haar brief: 

‘De praktijk heeft uitgewezen dat meer dan 24 uur werken voor hem niet haalbaar is: meer werken heeft tot gevolg dat hij uitvalt, ziek wordt. Hij valt in de oude Wajong. (…) Zijn inkomen bestaat grotendeels uit zijn loon (bruto 1142,-, netto 1028,-), aangevuld door een kleine Wajonguitkering van 270,-.  (…) Het is mij niet gelukt om uit te rekenen wat hij met de nieuwe regeling nog zou ontvangen, maar de kans dat hij erop achteruitgaat is groot; de grafiek suggereert dat hij moet inleveren. (…) Waarom wordt deze groep niet een nieuwe periode van onzekerheid en mogelijke inkomensachteruitgang bespaard? Waarom lukt het de beleidsmakers toch niet om te begrijpen wat het voor deze groep betekent?.(…)’

Belangenorganisatie Ieder(in) schrijft op haar website, dat ze verwacht dat de staatssecretaris mensen met een beperking en hun vertegenwoordigende organisaties blijft betrekken bij de uitwerking, zodat dit leidt tot verbeteringen waardoor de kansen op de arbeidsmarkt voor alle mensen met een beperking toenemen. De NVA sluit zich hierbij aan.

Alsnog reageren?

Hoewel de internetconsultatie is afgelopen, kun je proberen om alsnog een reactie te geven. Je kunt dit doen door het formulier ‘Reageren op internetconsultatie’ in te vullen en dan aan te geven dat je helaas de internetconsultatie gemist hebt, maar graag alsnog wilt reageren. (N.B. Omdat de internetconsultatie al gesloten is, is het niet zeker dat dit lukt). Je kunt ook een email sturen naar de politieke partij van jouw voorkeur.

Immers, diverse voorgestelde wijzigingen, zoals het vervallen van de urenbeperking, maximaal het wettelijk minimumloon kunnen verdienen ook al heb je een hoger maatmanloon en/of ben je hoger opgeleid, en het vervallen van diverse regelingen (zoals de Bremanregeling) kunnen nadelige gevolgen hebben voor (sommige) Wajongers met autisme. 

Meer informatie

Op deze pagina vind je het wetsvoorstel vereenvoudiging Wajong, de toelichting hierop door de overheid (onder andere de  Memorie van Toelichting), en de openbare reacties op de consultatie.

Een uitvoerige discussie over dit onderwerp, vanuit het perspectief van mensen met een Wajonguitkering, wordt via meerdere topics gevoerd op het Wajongforum op de website van het UWV. Zie met name:

https://perspectief.uwv.nl/forum/s/internetconsultatie-wijzigingen-wajong-wet

Op de website van het UWV staat ook het artikel ‘Staatssecretaris van Ark over wijzigingen in de Wajong’. 

*op een internetforum over dit onderwerp op perspectief.uwv.nl

** Dit houdt in dat  mensen via internet kunnen reageren op voorstellen voor nieuwe wet- en regelgeving. Deze reacties kunnen bijdragen aan een verbetering van die wet- en regelgeving.

Door Karin van den Bosch

1. Bremanregeling, werkregeling en voortgezette werkregeling, en maatmanwisseling verdwijnen

Op dit moment kennen we de ‘oude’ Wajong van voor 2010, de Wajong 2010 en de Wajong 2015. Elke Wajongwet kent haar eigen regels. Voor de hoogte van je inkomen bij de combinatie van loon uit arbeid en Wajong (voor de Wajongers die werken) hangt het er vanaf onder welke van de drie je valt.

Met de huidige wetswijziging wil de overheid komen tot één geharmoniseerde regeling voor inkomensondersteuning voor alle Wajongers. Dit wil de overheid bereiken door het afschaffen van de Bremanregeling, (oude Wajong en Wajong 2010), de werkregeling en voortgezette werkregeling (Wajong 2010) en de maatmanwisseling (oude Wajong) (zie verderop). Deze worden vervangen door de nieuwe Wajongregeling.

Om uit te rekenen hoeveel Wajonguitkering iemand mag ontvangen, naast inkomen uit arbeid, wordt gebruik gemaakt van rekenregels (formules). In deze berekeningen spelen verschillende factoren een rol, zoals het loon dat je verdient en het loon dat je zou kunnen verdienen als je niet ziek of gehandicapt was geweest. Dit laatste wordt het maatmanloon of maatmaninkomen genoemd. De precieze formules zijn complex, het voert te ver om deze hier te bespreken.

2. Maatmanwisseling komt te vervallen

Voor mensen met een Wajonguitkering is het maatmaninkomen in principe gelijk aan het wettelijk minimumloon. Maatmanwisseling wil zeggen dat er, in plaats van met een maatmaninkomen ter hoogte van het WML, gerekend wordt met een hoger maatmaninkomen.

Onder de oude Wajong en Wajong 2010 gold voor hoogopgeleide mensen standaard 150 procent van het WML als maatmaninkomen. Tot 2012 kon het maatmaninkomen ook worden aangepast op grond van ‘verworven bekwaamheden door werk’.

Bij de berekening van de hoogte van de uitkering bij de oude Wajong werden in de rekenformule verschillende factoren meegewogen, waaronder een factor die (via tussenstappen) is afgeleid van het maatmaninkomen. Daarmee speelt de hoogte van het maatmaninkomen mee in de uiteindelijke berekening. 

In de nieuwe regeling wil de overheid een andere rekenformule gaan gebruiken, waarbij het maatmanloon geen rol meer speelt. Wanneer het maatmaninkomen niet meer wordt meegenomen in de berekeningen (zoals nu voorgesteld) maakt het niet meer uit dat je maatmaninkomen hoger is geworden, omdat je bijvoorbeeld HBO/WO-afgestudeerd bent of omdat je (voor 2012) werkte naast je uitkering en dat deed in een baan waar een hoger maandloon dan het minimumloon bij hoorde (de ‘maatman’). 

Doordat de rekenformules complex zijn en het maatmaninkomen niet rechtstreeks wordt meegenomen, maar op een afgeleide manier, is het per persoon verschillend wat dit betekent voor het uiteindelijke inkomen. Een hoger maatmaninkomen is over het algemeen gunstig voor de Wajonger.

3. Studeren (weer) mogelijk met behoud van uitkering 

Wajongers die gaan studeren behouden voortaan hun volledige uitkering. Dit was al het geval onder de oude Wajong, maar met de komst van Wajong 2010 was deze regeling geschrapt. Vanaf dat moment leidde het ontvangen van studiefinanciering tot een korting van 75 procent op je Wajonguitkering (Wajong 2010) of tot het volledig stoppen van de uitkering (Wajong 2015). Met deze wetswijziging wordt dit gerepareerd. 

In de praktijk bleek namelijk dat Wajongers minder vaak gingen studeren. Vooral sinds de invoering van het leenstelsel zijn jonggehandicapten terughoudend om aan een studie te beginnen (NRC.nl). Staatssecretaris Van Ark zegt op perspectief.uwv.nl: ‘Heb je een Wajong-uitkering en ga je studeren, dan heeft dat met de nieuwe wet niet langer gevolgen voor de uitkering. (…) Ik vind het namelijk erg belangrijk dat mensen zich kunnen blijven ontwikkelen en daar niet in worden tegengehouden’. 

Ook wordt de ‘uitsluitingsgrond studerende in de Wajong 2015’ geschrapt; die zorgt ervoor dat mensen in de Wajong 2015 op dit moment niet mogen studeren met behoud van hun uitkering. Door de uitsluitingsgrond te schrappen wil Van Ark voorkomen dat jongeren vanwege hun uitkering stoppen met onderwijs. Onderwijs biedt namelijk mogelijkheden tot ontplooiing en een gelegenheid om nieuwe kennis en vaardigheden op te doen, ook wanneer perspectief op de arbeidsmarkt ontbreekt.

4. Wajongers die gaan werken kunnen nooit meer boven het Wettelijk Minimum Loon (WML) uitkomen. 

Het totaal van de inkomensondersteuning én het inkomen uit arbeid mag voortaan niet meer dan 100 procent van het WML bedragen. 

De overheid stelt, in de Memorie van Toelichting (MvT) bij het wetsvoorstel: ‘Het kabinet vindt het onlogisch dat inkomensondersteuning zou kunnen plaatsvinden tot boven het minimum beschermingsniveau voor werkenden. Dit brengt mee dat het totaal van de inkomensondersteuning én het inkomen uit arbeid niet meer dan 100 procent van het WML zou mogen bedragen (MvT, p. 4).’

Onder de oude regelingen (met name de oude Wajong) is het wél mogelijk om meer dan 100 procent van het WML per maand te ontvangen wanneer je naast je uitkering werkt. 

Dit treft met name hoogopgeleide Wajongers, die deels werken en deels een Wajonguitkering ontvangen. Voor hoogopgeleiden (HBO/WO) geldt standaard een hoger maatmanloon dan het WML, namelijk 150 procent van het WML (oude Wajong). Maar ook niet-hoogopgeleiden kunnen werken tegen een hoger maatmanloon, waardoor het totaal van de inkomsten uit werk + Wajong boven de 100 procent WML kunnen uitkomen. Dit ligt eraan hoe hoog je maatmanloon is en hoeveel uren per week je werkt. Afschaffen van deze regeling betekent voor deze groepen een flinke inkomensachteruitgang.

Veel mensen met autisme die een Wajonguitkering ontvangen zijn hogeropgeleid en/of werken (parttime) tegen meer dan het WML. 

Een ander gevolg is dat werkende Wajongers die maandelijks meer dan het WML verdienen uit de Wajong vallen. Dit kan betekenen dat daarmee ook hun recht vervalt op ondersteuning door een jobcoach, toegang tot voorzieningen en de belastingaftrek wegens (gedeeltelijke) arbeidsongeschiktheid.

5. Medische urenbeperking komt te vervallen

Als deze plannen doorgaan, kunnen mensen met een urenbeperking niet meer het WML per maand verdienen. Ieder(in) zegt hierover: ‘Zo blijven mensen die als gevolg van hun beperking niet fulltime kunnen werken, in veel gevallen onder het wettelijk minimumloon verdienen (wml). Zij vallen hierdoor nog steeds onder het bijstandsregime, met de bijbehorende plichten en mogelijke sancties. De veronderstelde aansporing om meer te gaan werken, is niet realistisch bij mensen die dat door hun beperking eenvoudigweg niet kunnen.’

6. Terugvallen op Wajong mogelijk tot je pensioen

Met de nieuwe maatregelen wordt het mogelijk om terug te vallen op je Wajonguitkering als je na enige tijd toch uitvalt op het gebied van werk. Onder de oude Wajong verlies je deze mogelijkheid als je na vijf jaar minder dan 25 procent arbeidsongeschikt bent, en onder de Wajong 2010 wanneer je langer dan één jaar zelfstandig het WML verdient. Wanneer je na dit jaar alsnog uitvalt, moet je een nieuwe Wajong-aanvraag indienen met de bijbehorende nieuwe beoordeling (Wajong 2010). 

Onder de nieuwe regels kunnen Wajongers die gaan werken altijd (tot ze met pensioen zijn) terugvallen op hun Wajong-recht als ze uitvallen op basis van dezelfde reden waarom ze ooit de Wajong in zijn gegaan.

Hiermee wil de overheid bereiken dat mensen die op dit moment bang zijn om hun uitkering te verliezen toch aan het werk gaan.

7. Wijziging van de verplichting om een passend werkaanbod te accepteren (Wajong 2010)

In dit wetsvoorstel wordt de verplichting van de Wajong 2010 geschrapt om passend werkaanbod te aanvaarden. Door deze wijziging leidt het weigeren van een passend werkaanbod niet langer tot stopzetting van de uitkering. Het accepteren van een passend werkaanbod wordt wél een voorwaarde voor de inzet van re-integratie door het UWV, zoals nu ook al het geval is in de oude Wajong en de Wajong 2010.  

8. De toegang tot de oude Wajong wordt afgesloten voor personen geboren vóór 1980.  

Met dit wetsvoorstel wordt de mogelijkheid om een aanvraag te doen voor de oude Wajong afgesloten voor personen die zijn geboren vóór 1980. Op dit moment kunnen zij op basis van het oude overgangsrecht nog steeds een aanvraag doen voor de oude Wajong. Voor het UWV kan het moeilijk zijn om een goede beoordeling uit te voeren, wanneer het gaat over een periode die lang geleden is. Voor de aanvrager kan het moeilijk zijn om de exacte gegevens over functies uit een ver verleden aan te leveren. 

Na de inwerkingtreding van de wetswijziging krijgen mensen nog zes maanden de tijd om alsnog een beroep te doen op het overgangsrecht. Daarna worden mensen beoordeeld volgens de regels van de Wajong 2015. Concreet betekent dit dat iemand die nog gedeeltelijk arbeidsvermogen heeft dan geen aanspraak meer kan doen op de Wajong.

9. Mensen in de oude Wajong kunnen voortaan, net als in de Wajong 2010 en Wajong 2015, op eigen verzoek hun uitkering beëindigen

Dit wetsvoorstel maakt het mogelijk voor mensen met een oude Wajong-uitkering om vrijwillig af te zien van hun uitkering. Mensen in de Wajong 2010 en Wajong 2015 kunnen dit nu al. Door deze maatregel blijven mensen niet ongewild vastzitten in hun uitkering.

Het is belangrijk dat mensen die zelf hun uitkering willen beëindigen zich bewust zijn van de gevolgen van hun besluit. Hier moet een zorgvuldig proces voor komen, aldus de overheid in de Memorie van Toelichting.